Μνημόσυνα

Η εκκλησία μας καθόρισε το Σάββατο ως ημέρα μνήμης των Αγίων Μαρτύρων και όλων των κεκοιμημένων. Το Σάββατο είναι ημέρα πένθιμη, διότι κατ’ αυτήν επιβλήθηκε ο θάνατος από το Θεό στον παραβάτη άνθρωπο.

Τα επίσημα ψυχοσάββατα είναι δύο: Το Σάββατο πριν την Κυριακή της Απόκρεω και το Σάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής. Αλλά και ορισμένα άλλα Σάββατα του έτους επικράτησε να ονομάζονται ψυχοσάββατα σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις.

Το μνημόσυνο τελείται πάντοτε με τη Θ. Λειτουργία. Η Θεία Λειτουργία είναι το κύριο μέρος του Μνημόσυνου, για αυτό πρέπει να προσφέρουμε δύο λειτουργίες, λάδι, θυμίαμα κρασί και κόλλυβα. Η χρήση κολλύβου είναι έθιμο που άρχισε τον 4ο αιώνα και έχει ένα βαθύτατο δογματικό συμβολισμό. Συμβολίζει την ανάσταση των σωμάτων.

Το Μνημόσυνο τελείται στις 3 ημέρες, στις 9, στις 40, και στο χρόνο. Τα τριήμερα είναι σε ανάμνηση της Αγίας Τριάδας και της τριημέρου ταφής του Κυρίου. Τα 9μέρα για να θυμηθούμε τα 9 τάγματα των αγγέλων. Τα 40 σε ανάμνηση της Αναλήψεως του Χριστού μας, στο χρόνο, για να γίνει φανερό πως ο νεκρός μας ζει σαν ψυχή.

Μνημόσυνα δεν τελούνται:

Από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι και την Κυριακή του Θωμά (στο χρονικό διάστημα αυτό γίνονται μόνο τρισάγια χωρίς κόλλυβα).
Σε όλες τις Δεσποτικές εορτές.
Την Κυριακή της Πεντηκοστής και
Την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Την ημέρα της τελέσεως του μνημόσυνου είναι καλό τα μέλη της οικογένειας να Κοινωνήσουν, αφού προηγουμένως ετοιμαστούν κατάλληλα.

Ωφελούν τα μνημόσυνα;

Η αρχή του Μνημόσυνου βρίσκεται στην Π. Διαθήκη και Κ. Διαθήκη και στην Ιερά Παράδοση.

Π.Δ.: Οι Ισραηλίτες παρακάλεσαν το Θεό να συγχωρέσει τις αμαρτίες των κεκοιμημένων πατέρων τους (Νεεμ. 9,2). Στον νεκρό σου να μην αρνείσαι την τελευταία του χάρη (Σειρ. 7,33). Αυτή η χάρη είναι η προσευχή σου γι αυτόν.

Κ.Δ.: Ο Απ. των Εθνών Παύλος προσεύχεται για την ψυχή του πιστού του μαθητή, του Ονησιφόρου (β” Τιμ.Ι 18). Βλέπουμε λοιπόν στην Αγία Γραφή οι ζώντες να προσεύχονται για τις ψυχές των κεκοιμημένων.

Ζώντες και τεθνώντες εξακολουθούμε να είμαστε ενωμένοι, διότι είμαστε μέλη της Εκκλησίας, οι μεν της στρατευόμενης, οι δε της θριαμβεύουσας. Γι’ αυτό και εμείς οι ζώντες κάνουμε μνημόσυνα υπέρ των κεκοιμημένων.

Όταν λέμε μνημόσυνα εννοούμε κυρίως τη μνημόνευση που γίνεται στη διάρκεια της Θ. Λειτουργίας. Αλλά και κάθε προσευχή, που γίνεται στην εκκλησία ή στον τάφο, είναι ένδειξη αγάπης προς τον νεκρό. Είναι εκζήτηση του ελέους του Θεού, υπέρ αυτού.

Με τα μνημόσυνα κάνουμε το καθήκον μας προς τον νεκρό και ο Θεός έχει τον τελικό λόγο. Τα μνημόσυνα ωφελούν όταν συνοδεύονται και από αγαθοεργίες.

Πότε τελούνται;

Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες τα ιερά μνημόσυνα τελούνταν το εσπέρας διότι κατά την τάξη της Εκκλησίας μας η ημέρα αρχίζει από το απόγευμα. Οι χριστιανοί συγκεντρώνονταν εκεί που ήταν ενταφιασμένοι οι μάρτυρες, όπως οι λεγόμενες κατακόμβες, προκειμένου επάνω στον τάφο του μάρτυρα να τελέσουν την θεία λειτουργία, διότι με το αίμα των μαρτύρων διασώθηκε η πίστη στον Θεό. Εκεί λοιπόν με την τέλεση της θείας λειτουργίας ανέπεμπαν δεήσεις τιμώντας την μνήμη των αγίων και ενθυμούμενοι τις ψυχές των κεκοιμημένων προσέφεραν και τα λεγόμενα κόλλυβα.

Αργότερα και περίπου μέχρι τα μισά του δέκατου πέμπτου αιώνα τα μνημόσυνα τελούνταν επίσης το απόγευμα στις λεγόμενες «Παννυχίδες», οι οποίες ήταν αρκετά κατανυκτικές ακολουθίες, κυρίως κατά την διάρκεια της μεγάλης τεσσαρακοστής, από τις οποίες έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα κατά τα Ψυχοσάββατα να τελούμε μνημόσυνα στον εσπερινό της παραμονής, δηλαδή το απόγευμα Παρασκευής.

Στις μέρες μας έχει επικρατήσει να τελούνται κατά την διάρκεια της θείας λειτουργίας στο τέλος της οποίας «διαβάζονται» και τα κόλλυβα. Ανέκαθεν η τέλεση των μνημοσύνων σχετίζεται με την θεία λειτουργία είτε τελούνταν πριν από αυτή, όπως στις παννυχίδες και τους εσπερινούς, είτε μέσα σε αυτή, όπως συμβαίνει σήμερα. Ο λόγος, όπως αναφέραμε, είναι διότι η θεία λειτουργία δεν τελείται μόνο για τους ζωντανούς αλλά και τους κεκοιμημένους και αποτελεί το κορυφαίο λατρευτικό γεγονός της Εκκλησίας μας κατά το οποίο ο Ιησούς Χριστός λαμβάνει σάρκα και μοιράζεται στους πιστούς «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ εἰς ζωὴν αἰώνιον».

Τέλος προκειμένου να υπολογίσουμε την ημέρα που θα πρέπει να τελέσουμε κάποιο μνημόσυνο θα πρέπει στις ημέρες να συμπεριλάβουμε και αυτή της κοιμήσεως. Πρέπον είναι να τελούνται αυτή την ημέρα εκτός αν συμπίπτει κάποια ημέρα ή περίοδος που δεν τελούνται μνημόσυνα. Καμιά φορά τυχαίνει την ημέρα εκείνη να μην υπάρχει προγραμματισμένη θεία λειτουργία και να μην έχουμε την δυνατότητα να προγραμματίσουμε με τον ιερέα μας μία. Καλό θα ήταν να το τελέσουμε το προηγούμενο Σάββατο. Για τα λεγόμενα τριήμερα μπορούμε, εφόσον δεν υπάρχει η δυνατότητα για θεία λειτουργία, να πάμε ένα πιατάκι που θα έχουμε ετοιμάσει με κόλλυβα στην εκκλησία (ή αν έχει γίνει η ταφή μπορούμε και στο κοιμητήριο) για να τελέσουμε με τον ιερέα ένα τρισάγιο

Μνημόσυνα κατ’ αρχήν Κυριακή δεν γίνονται. Αλλά και όταν γίνονται, κατ’ οικονομίαν δεν ψάλλονται Ευλογητάρια, αλλ’ ούτε και τα νεκρώσιμα: Μνήσθητι, Κύριε και Μετά των Αγίων. Η Κυριακή είναι η πρώτη αλλά και ογδόη ημέρα της εβδομάδος και είναι αφιερωμένη στον Κύριό μας και στην Ανάστασή Του και συμβολίζει, την επέκεινα του αιώνος τούτου ατελεύτητη ζωή. Την Κυριακή καλείται ο πιστός να ζήσει την Ανάσταση του Κυρίου, ως δικό του προσωπικό γεγονός μετοχής στην Ανάσταση του Κυρίου. Αυτός είναι και ο σημαντικότερος λόγος που απαγορεύεται ρητά από τους Πατέρες να γίνονται Μνημόσυνα την Κυριακή και γι’ αυτό έχουν θεσπίσει να γίνονται τα Μνημόσυνα το Σάββατο. Αυτό άλλωστε σημαίνει και η εβραϊκή λέξη Σάββατον: ανάπαυση, επειδή, ακριβώς, οι κεκοιμημένοι αδελφοί μας αναπαύονται, περιμένοντας την ημέρα της κοινής Αναστάσεως.

Στο βιβλίο της Οκτωήχου, της γνωστής «Παρακλητικής», που ψάλλεται σχεδόν όλο τον χρόνο οι αναφορές στους κεκοιμημένους γίνονται μόνο τα Σάββατα και ΠΟΤΕ την Κυριακή. Γι’ αυτό και η Εκκλησία όρισε να γίνονται την ημέρα του Σαββάτου, τα γενικά και τα ετήσια Μνημόσυνα των κεκοιμημένων, εξ ου και «Ψυχοσάββατα» ονομάζονται. Διευκρινίζομε ότι «Τρισάγιον», δηλαδή δέηση υπέρ των κεκοιμημένων γίνεται οποιαδήποτε ημέρα και ώρα του χρόνου.

Τα Ψυχοσάββατα

Τα καθιερωμένα Ψυχοσάββατα από την Εκκλησία μας είναι δύο. Το ένα είναι το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Αποκριάς και το δεύτερο είναι εκείνο που τελείται το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής. Αυτά τα όρισε η Εκκλησία να γίνονται από φιλανθρωπία και φιλοστοργία για όλους τους ευσεβώς κεκοιμημένους αδελφούς μας «απ’ αρχής μέχρι των εσχάτων» και για κείνους που τους βρήκε ο θάνατος στη στεριά ή στη θάλασσα, σε καιρό πολέμου, σε διάφορα ατυχήματα ή όπου αλλού και δεν έχουν άνθρωπο να ενδιαφερθεί γι’ αυτούς και να ανάψει ένα κερί στη μνήμη τους

Το Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Αποκριάς έχει θεσπιστεί γιατί την επόμενη ημέρα στην θεία λειτουργία διαβάζεται η περικοπή του ευαγγελίου που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο θα κρίνει ο Χριστός τους ανθρώπους, όταν θα γίνει η Δευτέρα Παρούσια, κατά την οποία θα βρεθούμε όλοι μας μπροστά στο θρόνο του μεγάλου Κριτή. Με τον τρόπο αυτό στοχαζόμαστε ότι ο θάνατος είναι ένα γεγονός που μας αφορά όλους και ζητούμε από τον Κύριο να γίνει ίλεως και να δείξει το έλεος, την συμπάθεια και την μακροθυμία του, όχι μόνο σε μας αλλά και στους προαπελθόντας αδελφούς μας, και όλους μαζί να μας κατατάξει μεταξύ των υιών της Επουράνιας Βασιλείας Του.
Το Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής ακολουθεί μετά την ανάσταση και την ανάληψη του Χριστού. Σε αυτό αποτυπώνεται όχι μόνο η μνήμη αλλά και η ελπίδα ότι οι αγαπημένοι μας δεν πέθαναν αλλά κοιμούνται, ότι η αγάπη δεν νικήθηκε από τον θάνατο, ότι μπορεί μεν ένα μας κομμάτι να έφυγε μαζί του και να τάφηκε στο χώμα, κι όχι μόνο από όσους γνωρίσαμε αλλά και από όλους όσοι έζησαν πολύ πριν από εμάς, όμως δεν τελείωσε και ούτε χάθηκε οριστικά τίποτα. Χριστός ανέστη και νικήθηκε ο θάνατος. Με την ανάστασή του ο Χριστός μας ανοίγει οδό προς την αιώνια ζωή και θα βρεθούμε ξανά με όλους κοντά στον Θεό των πνευμάτων και πάσης σαρκός και δεν θα είναι αυτή η συνάντηση μόνο εν πνεύματι αλλά και εν σώματι. Ο έσχατος εχθρός θα καταργηθεί και η ύπαρξή μας θα συναντηθεί με το Φως ατενίζοντας την γλυκιά ωραιότητα του προσώπου του Χριστού. Προγευόμαστε αυτή την χαρά με το να είμαστε μέλη του Σώματος κάθε φορά που τελούμε την θεία λειτουργία στην οποία πιστεύουμε και ζούμε το διαρκές παρόν της Βασιλείας του Θεού, της συνάντησης ζώντων και κεκοιμημένων, αγίων και αμαρτωλών. Μόνο που τα δύο αυτά Σάββατα νιώθουμε τους κεκοιμημένους πιο κοντά μας γιατί δεν είμαστε μόνο εμείς που έχουμε να θυμόμαστε αλλά όλο το σώμα του Χριστού και η μνημόνευση των ονομάτων, μακρόσυρτη υπό τον ήχο του «Κύριε ελέησον», μάς υπενθυμίζει ότι η αγάπη δεν είναι μόνο για τους οικείους και τους συγγενείς μας, αλλά για όλους που εν Χριστώ γίνονται οι κατεξοχήν οικείοι και αδελφοί μας.
Το Σάββατο που εορτάζουμε το θαύμα του αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος με τα κόλλυβα δεν είναι Ψυχοσάββατο, αλλά τα κόλλυβα που προσφέρουμε είναι για τιμή στον άγιο πρωτίστως και μαζί με αυτά μνημονεύουμε και τους κεκοιμημένους μας.

Επίσης έχουμε τα ατομικά μνημόσυνα, που αφορούν όλους τους χριστιανούς, όταν θα τους επισκεφτεί ο θάνατος, που γίνονται μόνο το Σάββατο. Σε περίπτωση που πεθάνει κάποιος την Παρασκευή και τα τριήμερα του συμπίπτουν την Κυριακή, η διάταξη του Τυπικού λέγει ρητά και κατηγορηματικά ότι τα τριήμερα (την Μ. Σαρακοστή) γίνονται το Σάββατο, όμοια και τα εννιάμερα το ερχόμενο Σάββατο και το σαρανταήμερο πρέπει να γίνεται όταν συμπληρωθεί ο αριθμός των ημερών από την ήμερα του θανάτου (η οποία και προσμετρείται), πάντα όμως την ημέρα του Σαββάτου, προ ή μετά. Οι θεοφόροι Πατέρες του αγιώνυμου Όρους, του Αγίου Σάββα και άλλοι ερμηνευτές και λειτουργιολόγοι μας λένε ότι: «εάν συμπέσει το σαρανταήμερο Μνημόσυνο την αγία και Μεγάλη εβδομάδα ή την Διακαινήσιμο δεν τελείται μνημόσυνο μέσα σ’ αυτές παρά μόνο αφού περάσει η Κυριακή του Θωμά και πάλι εκτός των Κυριακών και των εορτάσιμων ημερών. Δηλαδή την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής, την Τετάρτη πριν της Αναλήψεως, την Πέμπτη της Αναλήψεως, την Κυριακή της Πεντηκοστής και την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος».

Τι είναι τα κόλλυβα;

Κόλλυβα ονομάζεται το βρασμένο σιτάρι μαζί με διάφορους ξηρούς καρπούς που προσφέρουμε σαν «γλύκισμα» σε εκείνους που ήταν παρόντες στην θεία λειτουργία και συμμετείχαν στο μνημόσυνο. Η ονομασία τους είναι από την λέξη «κόλλυβος» που σημαίνει τον κόκκο των δημητριακών και έχουν έναν ιδιαίτερο συμβολισμό.

Ο άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης επισημαίνει ότι «το βρασμένο σιτάρι είναι σύμβολο του ανθρωπίνου σώματος, επειδή με αυτό τρέφεται και αυξάνει ο άνθρωπος, γι’ αυτό άλλωστε και ο Κύριος στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον παρομοίασε το θεοϋπόστατο Σώμα Του με το σπυρί του σιταριού λέγοντας ότι “το σπυρί του σιταριού εάν πέφτοντας στη γη δεν πεθάνει, μένει μοναχό του (δεν φυτρώνει για να πολλαπλασιαστεί) αν όμως πεθάνει, φέρει καρπό πολύ”». Ο Κύριος ομιλεί για την ανάστασή Του αλλά και για το πώς θα αναστηθούν οι κεκοιμημένοι κατά την Δευτέρα Παρουσία. Μέσα από αυτό τον συσχετισμό τα κόλλυβα συμβολίζουν την ανάσταση.

Λάθη και παρανοήσεις!

Να τελούμε μνημόσυνα τις Κυριακές και άλλες ημέρες που δεν τελούνται όπως: Από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι την Κυριακή του Θωμά. Την περίοδο του αγίου δωδεκαημέρου (24 Δεκ. μέχρι 07 Ιαν.). Τις Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές, όπως της Υπαπαντής, του Ευαγγελισμού κ.α.
Αντί κολλύβων να προσφέρουμε κουλουράκια και άλλα γλυκίσματα.
Αντί να κάνουμε σεμνά και ταπεινά φιλανθρωπία, να διαφημιζόμαστε μέσα από δωρεές σε ιδρύματα και σωματεία χωρίς ίχνος ταπείνωσης.
Να μεταλαμβάνουμε απροετοίμαστοι για την ψυχή του κεκοιμημένου. Η θεία μετάληψη αφορά στην ψυχή μας και μόνο και θα πρέπει να είμαστε πάντα καταλλήλως προετοιμασμένοι.
Να πετάμε τα χρήματά μας σε κακόγουστους και ογκώδεις στολισμούς νομίζοντας ότι τιμούμε τον κεκοιμημένο μας. Προτιμότερη είναι η ελεημοσύνη.
Να αγοράζουμε έτοιμα πρόσφορα και κόλλυβα από φούρνους και ζαχαροπλαστεία. Τα πιο «κακο – φτιαγμένα» πρόσφορα και κόλλυβα από εμάς που τα κάναμε προσεκτικά και με προσευχή είναι καλύτερα από τα πιο «καλο – φτιαγμένα» έτοιμα.
Να σπάμε πιατάκια, να βάζουμε ποτήρια με νερό για να «ξεδιψά» η ψυχή (και άλλα ειδωλολατρικά έθιμα) και να ζητούμε από τον ιερέα να μας κάνει τρισάγιο στο σπίτι που «έφυγε» ο κεκοιμημένος μας, ενώ τον έχει πάρει το γραφείο κηδειών, για να «ξορκίσουμε το κακό».
Να προσφέρουμε τα κόλλυβα κ.λπ. μόνο στους «δικούς» μας και όχι σε όλους όσοι συμμετείχαν στην θεία λειτουργία που τελέστηκε το μνημόσυνο.
Πολλοί σκέφτονται ότι μόνο οι ελεημοσύνες και οι αγαθοεργίες αρκούν ενώ τα υπόλοιπα είναι περιττά. Λάθος μέγα διότι η προσευχή και η θεία χάρις δεν αντικαθίστανται από καλές πράξεις, αλλά πηγάζει από την λατρεία μας στον Θεό και μέσα από την σχέση που δημιουργούμε μαζί Του.
Να επαναπαυόμαστε μόνο στα μνημόσυνα και τις υπόλοιπες ημέρες να ξεχνούμε την μνημόνευση των κεκοιμημένων ή να αποφεύγουμε τα κοιμητήρια για «ψυχολογικούς» λόγους, ξεχνώντας την πνευματική ωφέλεια που μπορούμε να αποκομίσουμε από αυτά.

Τι χρειάζεται για ένα Μνημόσυνο:

Έγκαιρη συνεννόηση με την εκκλησία.
Ένας δίσκος κόλλυβα.

Προαιρετικά:

Ένα μπουκάλι λάδι για τα καντήλια.
Ένα μπουκάλι κρασί για τη Θεία Κοινωνία.
Τρείς λαμπάδες* για την Αγία τράπεζα και το τραπέζι του μνημοσύνου.
Ένα πακέτο καρβουνάκια*.
Ένα πακέτο Θυμίαμα*.
Ένα πρόσφορο (κατά προτίμηση ζυμωτό).
*Μπορείτε να τα προμηθευτείτε από τον Ναό μας.

Σημειώσεις:

Συνίσταται όλα τα παραπάνω εκτός του δίσκου με τα κόλλυβα να τα φέρετε στον Ναό μας από την προηγούμενη μέρα της τελέσεως του Μνημοσύνου.