Ιχνηλάτημα της Κωνσταντινούπολης και του Πατριαρχείου μέσα στους αιώνες

Ιχνηλατώντας κάποιος την Κωνσταντίνου Πόλη, η οποία έχει το μοναδικό προνόμιο να έχει στολίδι της ιστορικό, άγιο και ιερό το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μένει ενεός στο διάβα του μέσα στους αιώνες.

Κάθε επίσκεψη στην Κωνσταντινούπολη και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο φυσικά, κάθε φορά αποτελεί και μία ξεχωριστή εμπειρία ζωής. Ομολογουμένως είναι η Πόλη. Κι είναι πραγματικά ένας αβάσταχτος πόνος και καημός να θυμάται και να βιώνει κανείς αυτά που είχαμε, αυτά που χάσαμε αυτά που μας ανήκουν. Ευτυχώς υπάρχει ακόμα έστω έτσι μαρτυρικό και αιχμάλωτο το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η φυσική και γεωγραφική τοποθεσία της Κωνσταντινούπολης, είναι καθοριστικής σπουδαιότητας, κι έτσι εξηγείται και ο σπουδαίος ρόλος που έπαιξε στην παγκόσμια ιστορία.Είναι χτισμένη πάνω σε μία «λοφώδη γλώσσα» ή σε επτά λόφους, γι’ αυτό ονομάσθηκε και Επτάλοφος. Είναι κλειδί, το οποίο ανοίγει τις πύλες θαλάσσιες και χερσαίες ανάμεσα στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Από τη μια μεριά την Ευρώπη και από την άλλη τη Μικρά Ασία-Μέση Ανατολή.

Μετανάστες από τα Μέγαρα της Αττικής, ίδρυσαν το έτος 685 π.Χ. την πόλη Χαλκηδόνα στην απέναντι Μικρασιατική ακτή, ενώ άλλοι Μεγαρείς μετανάστες υπό τον βασιλιά Βύζαντα, εγκαταστάθηκαν και ίδρυσαν το Βυζάντιο, στην τοποθεσία που βρίσκεται η σημερινή Κωνσταντινούπολη. Την έκτισε ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Μέγας και την κατέστησε νέα πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, γι’ αυτό και η Κωνσταντινούπολη ονομάσθηκε Νέα Ρώμη.

Να υπογραμμίσουμε ότι η μεταφορά της πρωτεύουσας της Αυ τοκρατορίας από την Ρώμη, στη Νέα Ρώμη, στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή, δεν ήταν απλώς μία μετα- τόπιση μιας πόλης, αλλά μία θεσμική ανασύνθεση δομών, αρχών, προνομίων ολόκληρης της Αυτοκρατορίας και κατά συνέπεια και της Εκκλησίας. Η νέα πόλη, δηλαδή η Κωνσταντίνου Πόλη, εγκαινιάσθηκε στις 11 Μαΐου του 330 μ.Χ. και μαζί με τον Ρωμαϊκό Ιππόδρομο, τον Φόρο και τα Ανάκτορα, δέσποζαν επιβλητικά οι Χριστιανικοί Ναοί της Αγίας Ειρήνης, της Αγίας Σοφίας και των Αγίων Αποστόλων.

Διδασκαλία των Αποστόλων

Σύμφωνα με το κείμενο της «Διδασκαλίας των Αποστόλων», τοοποίο γράφτηκε γύρω στο 200 μ.Χ., η τοπική Εκκλησία του Βυζαντίου ιδρύθηκε από τον Αγιο Ανδρέα τον Πρωτόκλητο Μαθητή του Χριστού, ο οποίος διακόνησε εκεί από το 38 μέχρι το 54 μ.Χ. Τον διαδέχθηκε ο Απόστολος Στάχυς από το έτος 54 μέχρι το 68, κατόπιν ο Ονήσιμος από το 69 μέχρι το 89, και έπεται η συνέχεια ανά τους αιώνες, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο Αγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, κι έτσι φθάνουμε στον σημερινό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, ο οποίος είναι ο 270ος διάδοχος του Απ. Ανδρέα, δηλαδή πριν 270 Πατριάρχες στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης ήταν ο Απ. Ανδρέας. Είναι όντως ασύλληπτο το βάθος και η βαρύτητα της ιστορίας και της τιμής που σηκώνει στους ώμους του ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος σήμερα.

Με την Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο το 381 μ.Χ., κατά την οποία Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, κατοχυρώθηκε το κύρος της Εκκλη- σίας Κωνσταντινουπόλεως και της δόθηκαν «τα πρωτεία τιμής», ενώ και ο Επίσκοπός της τοποθετήθηκε στη σειρά αμέσως μετά τον Επίσκοπο της πρεσβυτέρας Ρώμης, «δια το είναι αυτήν (δηλαδή την Κωνσταν- τινούπολη) Νέαν Ρώμην».

Στην τέταρτη Οικουμενική Σύνοδο που συνήλθε στη Χαλκηδόνα το έτος 451 θεσμοθετήθηκε το λεγόμενο σύστημα της εκκλησιαστικής πενταρχίας, των πέντε, δηλαδή, Πατριαρχείων, τα οποία και ονομάσθηκαν πρεσβυγενή, συγκεκριμένα: της Ρώμης, της Κωνσταντινουπόλεως, της Αλεξανδρείας, της Αντιοχείας και των Ιεροσολύμων. Στην ίδια Σύνοδο κατοχυρώθηκε η αυξημένη αυθεντία του Θρόνου της Κωνσταντινούπολης ως εξής: Με τον 28ο κανόνα, θεσπίσθηκε η ισότητα των πρεσβείων τιμής, της πρεσβυτέρας και της νέας Ρώμης. Αναγνωρίσθηκε η αυθεντία της Κωνσταντινούπολης στις Επαρχίες της Ασίας, του Πόντου και της Θράκης, καθώς και το προνόμιο της χειροτονίας Επισκόπων στα «βαρβαρικά» έθνη, δηλαδή στις περιοχές που βρισκόταν εκτός των φυσικών ορίων της Κωνσταντινουπόλεως. Ετσι ερμηνεύεται μέχρι σήμερα η εκκλησιαστική και κανονική Δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην λεγόμενη Ορθόδοξη Διασπορά ανά τον Κόσμο.

Η Ρώμη, τότε, αντέδρασε, ο Επίσκοπος της επέμενε ότι εκείνος μόνος, κατά την Πέτρειο Αποστολικότητα, είναι ο Πρώτος και ο μόνος κυρίαρχος της Εκκλησίας, ενώ οι Σύνοδοι είχαν ήδη αποφανθεί για το κύρος του Επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος εν τω μεταξύ αναδεικνύεται σε Αρχιεπίσκοπο και τον έκτο αιώνα χρησιμοποιείται για πρώτη φορά ο όρος «Οικουμενικός Πατριάρχης»

Μητέρα Εκκλησία

Η Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως έγινε Μητέρα Εκκλησία, από την οποία γεννιόντουσαν άλλες τοπικές Εκκλησίες. Επήλθε η Ορθοδοξοποίηση των Σλάβων λαών, συμπεριλαμβανομένων και των Ρώσων το 988, κατά την οποία τεράστιες πε-ριοχές γύρω από το Κίεβο και το Νόβγκοροντ, ασπάσθηκαν την Ορθοδοξία και υιοθέτησαν την Ελληνική πολιτιστική κληρονομιά του Βυζαντίου.

Στις αρχές του εβδόμου αιώνα, στη Δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανήκαν 33 Μητροπόλεις, 34 Αρχιεπισκοπές, και περί τις 352 Επισκοπές. Περί τα μέσα του ογδόου αιώνα υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο 51 Μητροπόλεις, 40 Αρχιεπισκοπές και πάνω από 600 Επισκοπές. Η επέκταση της διοικητικής του Δικαιοδοσίας συνεχίσθηκε με την συμμετοχή των νεόφυτων Εκκλησιών Κιέβου, Βουλγαρίας, Σερβίας και Ρωσίας. Στις αρχές του ενδέκατου αιώνα, η Δικαιοδοσία του Πατριαρχείου επεκτεινόταν σε όλες τις τοπικές Εκκλησίες που καταλάμβαναν ολόκληρη την έκταση της Ανατολικής Ευρώπης.

Η ύφεση του Πατριαρχείου άρχισε με τις Σταυροφορίες των Ρωμαίων και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους Ρωμαίους το 1204, οπότε και οριστικοποιήθηκε το Σχίσμα του 1054, ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, δηλαδή ανάμεσα στη Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη, στον Ρωμαιοκαθολικισμό και την Ελληνοορθοδοξία, με βασική αφορμή την αίρεση του Φιλιόκβε. Λίγο πιο κάτω θα πούμε δύο σκέψεις για το Σχίσμα

Η πτώση της Πόλης

Οι ιστορικές εξελίξεις και η πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Τούρκους στις 29 Μαΐου του 1453 είχαν ως αποτέλεσμα την αρχή του μαρτυρίου της Μητέρας Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, αφού συρρικνώθηκε το ποίμνιό της δραματικά. Αρ-γότερα το 1922-1923 η αιμορραγία έγινε εφιαλτική με τη Γενοκτονία που κατάφεραν οι Τούρκοι σε βάρος του Μικρασιατικού Ελληνισμού και του Ελληνισμού του Πόντου.

Ακολούθησαν τα γεγονότα του 1955, τα λεγόμενα και Σεπτεμβριανά τα οποία αιματοκύλισαν τον Ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης. Εννιά χρόνια αργότερα, το 1964 με αφορμή το Κυπριακό υπήρξε νέο κύμα βίας και απελάσεων από την Πόλη ακόμα και κληρικών, ενώ τα άδικα και αφόρητα φορολογικά μέτρα στάθηκαν αφορμή να φύγουν οι Ελληνες από την Κωνσταντινούπολη και την Τουρκία γενικότερα, φτάνοντας σήμερα σε οριακό σημείο, καθότι έχουν απομείνει στην Κωνσταντινούπολη μόνο γύρω στις δύο χιλιάδες και στα νησιά, την Ιμβρο και την Τένεδο, περί τους τετρακόσιους συνολικά.

Το 1971 οι Τούρκοι κατάφεραν άλλο ένα βαρύ πλήγμα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, έκλεισαν την περίφημη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, με ψήφιση νόμου για την απα-γόρευση της λειτουργίας ανωτέρων ιδιωτικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων.

Η καταπίεση από την Τουρκία

Η καταπίεση της Τουρκίας εναντίον του Πατριαρχείου και του Ελληνισμού της Πόλης λάμβανε διαρκώς αφόρητες διαστάσεις. Δειγματοληπτικά να πούμε ότι οι Τούρκοι έφταναν στο σημείο να μην επιτρέπουν όχι ανοικοδόμηση νέων ναών ή ιδρυμάτων, αλλά ούτε καν επέτρεπαν την διόρθωση ή επισκευή των υπαρχόντων. Ακόμα και πριν μερικά χρόνια για την επιδιόρθωση ενός παραθύρου λόγου χάρη ακόμα και στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου απαιτείτο εξαντλητική πολύχρονη διαδικασία.

Αρνιόντουσαν με διάφορα προσχήματα να εκδώσουν άδεια ανοικοδόμησης του Πατριαρχικού κτιρίου το οποίο είχε καταστραφεί το 1941 από πυρκαγιά, ενώ τελικά έδωσαν επί ημερών της πρωθυπουργίας του Τουργκούτ Οζάλ το 1987 με την πα-ρέμβαση τότε του αείμνηστου Αρχιεπισκόπου Ιακώβου στον Αμερικανό Πρόεδρο τότε Τζίμι Κάρτερ και τις πιέσεις του εξ’ Ελλάδος αείμνηστου επίσης επιχειρηματία Παναγιώτη Αγγελόπουλου, ο οποίος τελικά ανέλαβε και την δαπάνη της ανοικοδόμησης του νέου κτιρίου, αλλά και την αναπαλαίωση του υπάρχοντος.

Οι Τούρκοι επί μακρά σειρά ετών απαγόρευαν την ελεύθερη διακίνηση και επικοινωνία ιεραρχών του Πατριαρχείου από την Κωνσταντινούπολη στο εξωτερικό ακόμα και για υπηρεσιακούς λειτουργικούς λόγους του Πατριαρχείου. Ο δε Πατριάρχης Αθηναγόρας φοβόταν να βγει από τα όρια της Τουρκίας μήπως και οι Τούρκοι δεν του επέτρεπαν την είσοδό του πάλι. Η καταπίεση των Τούρκων έφτανε και φτάνει μέχρι σήμερα στο σημείο άσκησης ελέγχου ακόμα και από τον τοπικό νομάρχη του Φαναρίου για θέματα που σχετίζονται με την λειτουργία του Πατριαρχείου. Οπως είχε αποκαλύψει ο «Εθνικός Κήρυξ» το 1990, ο νομάρχης του Φαναρίου είχε καλέσει τον αείμνηστο Πατριάρχη Δημήτριο τον Αύγουστο του 1990 μόλις επέτρεψε από την επίσκεψή του στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον επέβαλε στη βάσανο εξονυχιστικών ερωτήσεων και παρατηρήσεων για την επίσκεψή του στην Αμερική. Λέγεται ότι ο Πατριάρχης Δημήτριος τόσο πολύ λυπήθηκε που έπειτα από μερικές εβδομάδες υπέστη έμφραγμα και απεβίωσε

Ακόμα και σήμερα

Μέχρι σήμερα οι Τούρκοι δεν επιτρέπουν την εκλογή Πατριάρχη ιεράρχη που δεν έχει την τουρκική υπηκοότητα, ενώ έχουν τον τελικό λόγο στον κατάλογο των υποψηφίων για την Πατριαρχία καθότι στέλνεται στην κυβέρνηση για έγκριση από τον οποίον οι Τούρκοι διαγράφουν όσους ιεράρχες θεωρούν ανεπιθύμητους.

Οι Τούρκοι απαγορεύουν τους ιεράρχες και λοιπούς κληρικούς του Πατριαρχείου, εκτός από τον Πατριάρχη, να κυκλοφορούν με την παραδοσιακή ιερατική τους περιβολή, δηλαδή με ράσο και καλυμμαύχι γι’ αυτό και φορούν κοστούμι με γρα-βάτα.

Το θαύμα συνεχίζεται

Παρόλα αυτά όμως το θαύμα της Εκκλησίας συνεχίζεται: Στην Τουρκία σήμερα υπάρχει η Αρχιεπισκοπή Κων- σταντινουπόλεως στην οποία λειτουρ- γούν ανελλιπώς κάθε Κυριακή περί τις σαράντα ενορίες με λιγοστούς έστω πιστούς και φυσικά ο Πατριαρχικός Ναός του Αγίου Γεωργίου. Μέσα στα όρια της Τουρκίας υπάρχουν τέσσερις Μητροπόλεις, οι εξής: Χαλκηδόνος, Δέρκων, Πριγκιποννήσων, και Ιμβρου και Τενέδου. Τα τελευταία χρόνια οι τουρκικές Αρχές παρέχουν άδεια τέλεσης Εσπερινών και λειτουργιών σε διάφορα Προσκυνήματα και ναούς όπως λόγου χάρη στην ιστορική Μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο, στα Μύρα για την γιορτή του Αγίου Νικολάου, στη Σμύρνη όπου αναβιώνει μία μικρή Ορθόδοξη ενορία.

Τοποθεσίες-μετακομίσεις

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δια μέσου των αιώνων πέρασε από πολλές τοποθεσίες, από την Αγία Σοφία, την Αγία Ειρήνη, ενώ στην σημερινή του τοποθεσία στο Φανάρι βρίσκεται από το 1599.

Ο Πατριαρχικός Ναός του Αγίου Γεωργίου, είναι μεγαλοπρεπής στην απλότητά του. Είναι γεμάτος ιερά κειμήλια και θησαυρίσματα: Το κορυφαίο είναι η στήλη της Φραγγελώσεως, δηλαδή είναι ένας κίονας στο πάνω μέρος του οποίου υπάρχει ένα καρφί. Σ’ αυτό έδεναν την αλυσίδα που κρατούσε δεμένο τον Χριστό και τον φραγγέλωναν οι Εβραίοι, δηλαδή τον ράπιζαν με το μαστίγιο, γι’ αυτό και ονομάσθηκε η στήλη της Φραγγελώσεως. Στο δεξιό κλίτος υπάρχουν τρεις λάρνακες, δηλαδή τρία μπρούτζινα φέρετρα που το καθένα μέσα του έχει και από ένα λείψανο ατόφιο άλιωτο δηλαδή, της Αγίας Ευφημίας, της Αγίας Σολομονής και της Αγίας Θεοφανούς της Βασίλισσας.

Στο αριστερό κλίτος, μέσα σε μαρμάρινες λειψανοθήκες υπάρχουν τα ιερά οστά του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου και του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, τα οποία μεταφέρθηκαν από τη Ρώμη όπου υπήρχαν επί αιώνες πριν από οκτώ σχεδόν χρόνια στην Κωνσταντινούπολη.

Μπαίνοντας στο Πατριαρχείο υπάρχει η κλειστή πύλη του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε, πάνω στην οποία οι Τούρκοι το 1821 κατά την Επανάσταση τον κρέμασαν και αρ-γότερα έσυραν το ιερό του λείψανο στον Κεράτιο Κόλπο που είναι σε κοντινή απόσταση. Δίπλα στον Πατριαρχικό Ναό είναι ο Πατριαρχικός Οίκος, δηλαδή τα Γραφεία, το Συνοδικό, η Αίθουσα του Θρόνου, η Αίθουσα της Παναγίας, το Πατριαρ-χικό Γραφείο, το Γραφείο της Πρωτοσυγκελίας και της Αρχιγραμμα-τείας. Το Πατριαρχείο λειτουργεί ως Μοναστήρι. Ο Πατριάρχης είναι ο Ηγούμενος και οι κληρικοί που εγκαταβιούν σ’ αυτό, η λεγόμενη Πατριαρχική Αυλή, είναι οι Μοναχοί. Επίσης, μέσα στον Πατριαρχικό Οίκο υπάρχει το διαμέρισμα του Πατριάρχη και σε μικρή απόσταση υπάρχει το Πατριαρχικό Παρεκκλήσιο στο οποίο κάθε πρωί γίνεται Ορθρος, με επικεφαλής τον Πατριάρχη. Αν δεν μπουν όλοι στο Παρεκκλήσιο δεν αρχίζει ο Ορθρος. Οχι λίγες φορές ο ίδιος ο Πατριάρχης εκτελεί καθήκοντα ιεροψάλτη σαν ένας απλός ιερέας χωρίς να φορεί τα διακριτικά του Πατριάρχη, το εγκόλπιο, το επανωκαλύμαυχο, την πατερίτσα

Υπάρχει κοινή τράπεζα όπως στα Μοναστήρια και το φαγητό είναι κοινό για όλους, μ’ άλλα λόγια ό,τι τρώγει ο Πατριάρχης τρώγουν όλοι, οι Μητροπολίτες, οι ιερείς, οι Διάκονοι και το προσωπικό του Πατριαρχείου μέχρι και τον νεωκόρο. Το μόνο είναι ότι στην επάνω τραπεζαρία τρώγει ο Πατριάρχης με τους αρχιερείς και τους προσκεκλημένους του αν τύχει και υπάρχουν και στην κάτω τραπεζαρία τρώγουν οι ιερείς, οι διάκονοι και όλοι οι υπόλοιποι. Κατά τις περιόδους της νηστείας, τηρείται αυστηρή νηστεία. Την πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής του Πάσχα, λόγου χάρη, το φαγητό είναι μία πατάτα βραστή ανάλαδη, τρεις ελιές, μία ντομάτα και ψωμί και ένα φρούτο.

Κάθε εσπέρας στις 4 η ώρα γίνεται εσπερινός και το βράδυ μετά το δείπνο γίνεται η Ακολουθία του Αποδείπνου συνήθως στο μικρό Πατριαρχικό Παρεκκλήσι, στο τέλος του οποίου περνούν ένας-ένας οι κληρικοί ασπάζονται το χέρι του Πατριάρχη τον καληνυχτίζουν και εκείνος τους εύχεται «καλό ξημέρωμα, κι αύριο με το καλό». Φυ-σικά τις Κυριακές και τις μεγάλες γιορτές ο Πατριάρχης Λειτουργεί ή χοροστατεί ο στον Πατριαρχικό Ναό ή σε μία από τις Ενορίες της Κωνσταντινούπολης

Από το περιοδικό “Εθνικός Κύρηξ”